Atlantic Puffin,o "παπαγάλος της θάλασσας"

Η συμπαθέστατη,μισοαστεία μισοπερίεργη φάτσα του,η κοντόχοντρη κοψιά του,το αδέξιο βάδισμα και πέταγμα και το ράμφος του του έδωσαν πολλά παρατσούκλια,ανάμεσά τους και το "παπαγάλος της θάλασσας". Πρόκειται για την Φρατέρκουλα του Ατλαντικού, γνωστότερη ως puffin ένα απ' τα πιο αναγνωρίσιμα σε θεμα εμφάνισης ίσως πουλιά. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Fratercula arctica είναι το κοινότερο από τα τέσσερα είδη φρατέρκουλας που απαντώνται στους ωκεανούς του κόσμου και αυτό για το οποίο θα μιλήσουμε σήμερα.

Η επιστημονική ονομασία του γένους Fratercula είναι μεσαιωνική λατινική και προέρχεται από το frater «αδελφός (μοναχός)», της οποίας χρησιμοποιείται το υποκοριστικό μέσω της κατάληξης -ula. Η ακριβής απόδοση του όρου είναι «μικρή μοναχή» (αφου στην Ελληνικη της μεταφραση ειναι "Η" φρατερκουλα) και παραπέμπει στο χαρακτηριστικό ασπρόμαυρο παρουσιαστικό του πτηνού, που θυμίζει καλόγρια. Από τη γεωγραφική του κατανομή, στην Αρκτική δηλαδή,προέρχεται το δεύτερο συνθετικό "Arctica". Μικρή μοναχή της αρκτικής με λίγα λόγια. Η αγγλική λαϊκή ονομασία του πτηνού puffin αρχικά πιστευόταν πως προέρχεται από την αγγλονορμανδική pophyn ή poffin και είχε δοθεί στο -άσχετο συγγενικά- είδος Puffinus puffinus, τον κοινό μύχο και στη συνέχεια "κόλλησε" και στην Φρατέρκουλα. Η άλλη εκδοχή ,που φαίνεται και πιο πιθανή, είναι πως προέρχεται απο τη λέξη "puff" και το προφανές της "στρουμπουλής" τους εμφάνισης και κυρίως της εμφάνισής τους οταν είναι μικρά.

Υπάρχουν τέσσερα είδη puffin :τα Atlantic puffin, horned puffin, tufted puffin και rhinoceros auklet. Τα τρία πρώτα ανήκουν στο γένος Fratercula και ζουν στον βόρειο Ατλαντικό και στον Ειρηνικό ωκεανό. Το rhinoceros auklet, στο γένος Cerorhinca, είναι κάπως διαφορετικό στην εμφάνισή του, αλλά εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται ως puffin, από άποψης ανατομίας. Τα auklets ζουν κατά μήκος της δυτικής ακτής της Βόρειας Αμερικής από την Αλάσκα έως την κεντρική Καλιφόρνια.
Στην ελληνική βιβλιογραφία απαντώνται, συχνά, ονομασίες για το πτηνό, οι οποίες είναι απ’ ευθείας μετάφραση από άλλες γλώσσες καθώς το puffin δεν έχει δική του αποκλειστικά "ελληνική ονομασία". Η συνηθέστερη είναι «παπαγάλος της θάλασσας» ή «θαλασσοψιττακός», λόγω της φαινομενικής ομοιότητας του ράμφους του πτηνού με εκείνο ενός παπαγάλου (γερμανικά  Papageitaucher, γαλλικά Perroquet de mer). Ωστόσο, υπάρχουν και «αυτοσχεδιαστικές» αποδόσεις, λόγω του «κωμικού» παρουσιαστικού του πουλιού, όπως «θαλάσσιος καραγκιόζης», «θαλάσσιος κλόουν», ακόμη και «ηθοποιός του θεάτρου Καμπούκι».

Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το έντονα χρωματισμένο ράμφος, ιδιαίτερα την περίοδο της αναπαραγωγής. Τα ράμφη των Puffins είναι γνωστά για τις αποχρώσεις τους, αλλά λίγο πριν τον χειμώνα τα πουλιά ρίχνουν την εξωτερική στοιβάδα που καλύπτει τα ράμφη τους, αφήνοντάς τα πιο θαμπά. 

Όταν φτάνει η άνοιξη, όμως, τα ράμφη τους επιστρέφουν στη φωτεινή τους μορφή, ακριβώς στην ώρα της εποχής ζευγαρώματος. Το σώμα τους φτάνει τα 30-35 εκατοστά και το βάρος τους ως 450 γραμμάρια. Το φτέρωμά τους είναι μαύρο ή ασπρόμαυρο, το σώμα τους κοντόχοντρο και μοιάζει (και είναι καποιες φορές) αδέξιο στην ξηρά και τα πολύχρωμα ράμφη τους,όπως είπαμε πιο πάνω, αλλάζουν απόχρωση και γίνονται λιγότερο έντονα μόλις παρέλθει η περίοδος αναπαραγωγής. Είναι δεινοί κολυμβητές και δύτες αλλά η πτήση τα ζορίζει , παρ' όλο που το παλεύουν αρκετά και έχουν εκπληκτικές δυνατότητες. 

Το puffin για να βρεθεί στον αέρα "παλεύει", χτυπώντας τα φτερά του εως και 300-400 φορές το λεπτό μόνο και μόνο για να μείνει σε πτήση!  Δυσκολεύονται επίσης να προσγειωθούν, συχνά πέφτουν στο νερό ή κυλιούνται στο γρασίδι, πέφτουν σε όποια άλλα puffin που μπορεί να βρεθούν στο δρόμο τους δικαιολογώντας εκείνες τις στιγμές τον τίτλο του "κλόουν". Πάντως φτάνουν σε σχετικά υψηλές ταχύτητες πτήσης αν και δεν είναι ο αγαπημένος τους τρόπος μετακίνησης. Συνήθως για να πεταξουν πρεπει να βρισκονται σε ένα βραχο πανω απο τη θάλασσα, γεγονός που εξασφαλίζει μια "καλύτερη" και πιο "απαλή" προσγείωση στο νερό. Tα Puffin εμφανίζονται στον Βόρειο Ατλαντικό και γύρω από αυτόν. Τον χειμώνα διασκορπίζονται πάνω από τον ανοικτό ωκεανό και φτάνουν νότια μέχρι τις Αζόρες και τις Κανάριες Νήσους.Στην Ελλάδα, η φρατέρκουλα του Ατλαντικού ουδέποτε έχει παρατηρηθεί, καθώς το ανατολικότερο σημείο εμφάνισής της στην Μεσόγειο είναι το Τυρρηνικό πέλαγος, μέχρι τις βόρειες ακτές της Σικελίας.  

Πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού των φυλών Puffin του Ατλαντικού (κάπου μεταξύ 3-4 εκατομμυρίων ζευγών) κάθε χρόνο ζουν στην Ισλανδία. Ο συνολικός πληθυσμός των πουλιών στην Ισλανδία εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 8 με 10 εκατομμύρια πουλιά.
Γενικά,η φρατέρκουλα περιπλανιέται μοναχικά, και το κομμάτι αυτό της ζωής της έχει ελάχιστα μελετηθεί και παραμένει ένα μυστήριο, καθώς η εξεύρεση έστω και ενός ατόμου στον απέραντο ωκεανό είναι εξαιρετικά δύσκολη. Όταν κάθεται στην επιφάνεια, επιπλέει , ενώ προωθείται με κινήσεις των ισχυρών ποδιών της, ακόμη και όταν φαίνομενικά είναι ακίνητη ή αναπαυεται. Ξοδεύει πολύ χρόνο κάθε μέρα στην διευθέτηση του πτερώματός της (preening) και την επάλειψη με ελαιώδη ουσία που το καθιστά αδιάβροχο και παρέχει θερμική μόνωση. Όπως και άλλα θαλασσοπούλια, η άνω επιφάνεια του σώματος είναι μαύρη και η κάτω, λευκή. Αυτό παρέχει καμουφλάζ, από τα εναέρια αρπακτικά που δύσκολα την διακρίνουν στο σκοτεινό φόντο της θάλασσας, ενώ συγχρόνως δένει αρμονικά με τον φωτεινό ουρανό πάνω από τα κύματα, όταν παρατηρείται υποβρυχίως, οπότε δεν γίνεται αντιληπτή από τα θηράματά της.

Περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο νερό,καθώς στην ξηρά είναι αδέξια κι εγκαταλείπουν το νερό μόνο για την  αναπαραγωγή και για να μεγαλώσουν ένα νεοσσό κάθε χρόνο. Τα puffin κολυμπούν εξαιρετικά καλά κάτω από το νερό χρησιμοποιώντας τα πτερύγιά τους για να δίνουν ώθηση κάτω από την επιφάνεια και τα πόδια τους για να κάνουν ελιγμούς. Τα σώματα τους, που μοιάζουν αρκετά με αυτά των πιγκουίνων, είναι κατάλληλα για καταδύσεις και κολύμβηση, αλλά είναι αδέξια στον αέρα και την ξηρά. Μέσα στο νερό βρίσκονται στο στοιχείο τους και μπορούν να βουτήξουν σε βάθη μέχρι 60 μέτρων. Τρώνε μικρά ψάρια – όπως χέλια και ρέγγες – τα οποία κυνηγούν υποβρύχια. Μπορούν να μεταφέρουν πολλά ψάρια στη φωλιά τους τη φορά καθώς η μέση λεία τους είναι περίπου 10 ψάρια ανά ταξίδι, αλλά το ρεκόρ είναι 62 ψάρια που μετρήθηκαν στο ράμφος ενός puffin στην Βρεττανία. Το ράμφος τους είναι κατασκευασμένο έτσι ώστε να κρατά όλα αυτά τα ψάρια. Η τραχιά γλώσσα τους κρατά τα ψάρια ανάμεσα στις αγκάθες του ουρανίσκου, ενώ ανοίγει το ράμφος για να πιάσει περισσότερα ψάρια. Κάποια ψάρια τρώγονται και υποβρυχίως αλλά τα μεγαλύτερα τα μεταφέρει στο ράμφος της για να τα φαει στην ξηρά όταν επιστρέψει από το "κυνήγι".  Aναπόφευκτα καταναλώνει θαλασσινό νερο ,γεγονός το οποίο αντιμετωπίζεται εν μέρει από την φυσιολογία των νεφρών τους και εν μέρει από την απέκκριση άλατος μέσω εξειδικευμένων αδένων στα ρουθούνια τους.

Στην αιχμαλωσία, τα puffins φτάνουν στη σεξουαλική τους ωριμότητα σε ηλικία τριών ετών. Στην άγρια ​​φύση, η αναπαραγωγή συμβαίνει συνήθως όταν τα πουλιά είναι περίπου πέντε ετών. Την άνοιξη και το καλοκαίρι, χιλιάδες πτηνά συγκεντρώνονται σε αποικίες στις ακτές και στα νησιά του Βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού. Τα  puffin συχνά επιλέγουν συντρόφους για μια ζωή, ξαναβρίσκοντας ο ένας τον άλλον κάθε χρόνο στην αναπαραγωγική τους αποικία.Υπάρχουν περιπτώσεις ζευγαριών που είναι μαζί για 20 χρόνια. 

Δεν φτιαχνουν φωλιά, αντίθετα σκάβουν τρύπες για να γεννήσουν εκεί τα αυγά τους χρησιμοποιώντας το ράμφος και τα πόδια τους. Προτιμούν να κάνουν τα λαγούμια τους στη γη ή ανάμεσα σε βράχους σε απότομους βράχους, ώστε τα αρπακτικά να μην μπορούν να τα φτάσουν εύκολα. Τα λαγούμια έχουν βάθος έως και ένα μέτρο. Γεννούν 1 αυγό ανά έτος. Μαζί τα αρσενικά και θηλυκά μοιράζονται τα καθήκοντα της επώασης του αυγού καθώς και της εκτροφής του νεοσσού. 

Είναι φυσικό να έχουν εμπνεύσει τους ανθρώπους των περιοχών που ζουν και στους βόρειους θρύλους, τα puffin θεωρούνται ενσάρκωση των ναυτικών που πέθαναν στη θάλασσα. "Σάρκα και οστά" στον θρύλο έδωσε το γεγονός πως τα πουλιά επιστρέφουν στην ξηρά μετα απο μήνες περιπλάνησης, χαμένα στο άγνωστο, και στην περιπλάνησή τους αυτή "βρίσκουν" και φέρνουν τις ψυχές των νεκρών ναυτικών που περιπλανιούνται στον ωκεανό. 

Η φρατέρκουλα του Ατλαντικού είναι το επίσημο σύμβολο στις επαρχίες της Νέας Γης και του Λαμπραντόρ, του Καναδά. Ο νορβηγικός δήμος Værøy την έχει απεικονίσει, επίσης, στον θυρεό του. Κάποια νησιά έχουν πάρει το όνομά τους από το πουλί.
Το νησί Λάντι (Lundy) στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει αντλήσει την ονομασία του από την σκανδιναβική λέξη lund-ey «νησί-φρατέρκουλα».Το νησί μάλιστα είχε εκδόσει δικά του νομίσματα και, το 1929, δικά του γραμματόσημα με την εικόνα του πουλιού. Άλλες χώρες ή περιοχές που έχουν απεικονίσει κατά καιρούς την φρατέρκουλα του Ατλαντικού στα γραμματόσημά τους είναι ο Καναδάς, οι Φερόες, η Γαλλία, το Γιβραλτάρ, τα νησιά Γκέρνσεϊ στη Μάγχη, η Ισλανδία, η Ιρλανδία, η Νήσος του Μαν, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, η Ρωσία, η Σλοβενία, το Σαιν Πιερ και Μικελόν και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η LPO, ένας γαλλικός οργανισμός βιοποικιλότητας με επίκεντρο την προστασία των πτηνών, χρησιμοποιεί ένα ζευγάρι φρατέρκουλας του Ατλαντικού ως έμβλημά της.

Στην άγρια φύση ο μέσος ορος ζωής τους είναι 20-25 χρόνια. Το γηραιότερο puffin που έχει μελετηθεί ήταν 36 ετών όταν πέθανε , αλλά λόγω του τρόπου ζωής τους είναι εξαιρετικά δύσκολο και τα δεδομένα ακόμα είναι ελάχιστα για να μετρηθεί η διάρκεια ζωής τους με με τρόπο που θα "εκλεινε" επιστημονικά το ζήτημα. 

Δεδομένου ότι η φρατέρκουλα του Ατλαντικού περνάει μεγάλο μέρος της ζωής της στην ανοικτή θάλασσα, είναι ευαίσθητη στις ανθρώπινες δραστηριότητες και τις επιπτώσεις τους, όπως είναι κυρίως οι πετρελαιοκηλίδες. Η κηλίδα κολλαει στο φτέρωμα το οποιο έχει έτσι μειωμένη μονωτική ικανότητα, κάνει το πουλί πιο ευάλωτο στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και με μικρότερη πλευστότητα στο νερό. Αυτό όμως είναι το λιγότερο διότι, πολλά πουλιά πεθαίνουν ενώ προσπαθούν να αφαιρέσουν το πετρέλαιο και έτσι εισπνέουν ή καταπίνουν τοξίνες. Αυτό οδηγεί σε φλεγμονή των αεραγωγών και του εντέρου και μακροπρόθεσμα, βλάβες στο συκώτι και τα νεφρά. Άλλη σοβαρή παρενέργεια είναι η απώλεια της αναπαραγωγικής επιτυχίας και βλάβες στην ανάπτυξη των εμβρύων.

Οι φρατέρκουλες του Ατλαντικού έχουν κυνηγηθεί από τον άνθρωπο, από αμνημονεύτων χρόνων. Οι παράκτιες κοινότητες και οι κάτοικοι των νησιών με λίγους φυσικούς πόρους στη διάθεσή τους, χρησιμοποίησαν τα πουλιά ως πηγή τροφής στα βράχια και τις ακτές. Εκτός από το κρέας, τα φτερά τους χρησιμοποιήθηκαν για να γεμίζονται κλινοσκεπάσματα. Αλλά και τα αβγά τους καταναλώνονταν, αν και όχι στον ίδιο βαθμό όπως εκείνα ορισμένων άλλων θαλάσσιων πτηνών, διότι είναι πιο δύσκολο να εξαχθούν από την φωλιά. Στις περισσότερες χώρες, οι φρατέρκουλες του Ατλαντικού προστατεύονται πλέον από τη νομοθεσία, και στις χώρες όπου το κυνήγι εξακολουθεί να επιτρέπεται, αυστηροί νόμοι εμποδίζουν την υπερθήρευση. 

Ωστόσο, ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να αλιεύονται και να καταναλώνονται στην Ισλανδία και τις Νήσους Φερόες, αλλά έχουν υπάρξει εκκλήσεις για πλήρη απαγόρευση του κυνηγιού τους στην Ισλανδία, λόγω της ανησυχίας για τον συρρικνούμενο αριθμό τους. Πάντως το horned και το tufted puffin ταξινομούνται ως «λιγότερο ανησυχητικά» στην κόκκινη λίστα των απειλούμενων ειδών της IUCN  καθώς παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των πτηνών φαίνεται να μειώνεται, η μείωση αυτή δεν περνάει το όριο για να θεωρηθεί ότι το είδος πρέπει να περάσει στην κατηγορία «Τρωτά» (VU), γι’ αυτό και η IUCN το κατατάσσει στα «Ελαχίστης Ανησυχίας» για την ώρα.  Το IUCN απαριθμεί το puffin του Ατλαντικού ως « ευάλωτο » επειδή οι πληθυσμοί μειώνονται γρήγορα σε όλη την ευρωπαϊκή του "επικράτεια". Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η μείωση οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η έλλειψη τροφίμων που προκαλείται από την υπεραλίευση, τη θήρα, τη ρύπανση και τη θνησιμότητα στα δίχτυα του ψαρέματος.

Η Ισλανδία φιλοξενεί όπως είπαμε περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού της φρατέρκουλας και το αρχιπέλαγος Vestmannaeyjar φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία puffin της χώρας. Κάθε Απρίλιο, χιλιάδες πουλιά επιστρέφουν από τον ανοιχτό ωκεανό και ψάχνουν τους συντρόφους τους για να αναπαραχθούν στα μέρη αυτά. 

Οι κάτοικοι του κεντρικού χωριού στο νησί Heimaey, το μόνο κατοικημένο νησί της περιοχής, έχουν σχηματίσει μια περιπολία φουσκωτών για να βοηθήσουν στη διάσωση των puffin που ξεστρατίζουν και περιφέρονται στην πόλη και να δώσουν μια εκτίμηση των νέων νεοσσών της χρονιάς. 

Ας κλείσουμε την ανάρτηση με τον ξάδερφο του Atlantic Puffin , το tufted puffin  (Fratercula cirrhata) για να έχουμε την ευκαιρία να δούμε και τα εντυπωσιακά φροντισμένα "φρύδια" του που το διαχωρίζουν απ' τη Φρατέρκουλα του Ατλαντικού για την οποία μιλήσαμε σήμερα.