Κυκνος, το πουλί της Αφροδίτης

Ενέπνευσε μύθους, ποιητές,συνθέτες, καλλιτέχνες. Υπήξε σύμβολο της χάρης, της ομορφιάς, της ισορροπίας, της ηρεμίας, της πίστης, της ανανέωσης και της αλλαγής. 

Τον βρίσκουμε σε συμβολισμούς, παραμύθια, ιστορίες. Ο κύκνος. Γι'αυτούς τους μύθους και το πουλί που τους δημιούργησε θα μιλήσουμε σήμερα.

Αρχή με τα βασικά. Είναι υδρόβια πτηνά της οικογένειας των Νησσιδών, στην οποία περιλαμβάνονται οι χήνες και οι πάπιες. Οι περισσότεροι κύκνοι κατατάσσονται στο γένος Κύκνος (Cygnus). Το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι ο μακρύς λαιμός, ο οποίος έχει 23-25 σπονδύλους σε σύγκριση με τα υπόλοιπα Χηνόμορφα, τα οποία έχουν 18-19 σπονδύλους.  Υπάρχουν 7 (τα πέντε ολόλευκα) είδη. Στην Ελλάδα ζουν τρία είδη κύκνων: ο βουβόκυκνος, ο αγριόκυκνος και ο νανόκυκνος. Το πρώτο κλωσσάει τα αβγά του στο Δέλτα του Έβρου, στην τεχνητή λίμνη του Άγρα στη Έδεσσα, στη λίμνη Ορεστιάδα της Καστοριάς και περιστασιακά σε άλλους υδροβιότοπους. Τα δύο άλλα είδη κάνουν την εμφάνισή τους σπανιότερα ως περιπλανώμενα ή διαβατικά.. Από τον βουβόκυκνο προέρχεται και η δοξασία του "κύκνειου άσματος" , του τραγουδιού λίγο πριν το θάνατο.Συγκεκριμένα πιστευόταν πως ενώ σε όλη τη ζωή του είναι σιωπηλός, την τελευταία στιγμή, λίγο πριν πεθάνει τραγουδάει ένα πανέμορφο τραγούδι (θα δούμε παρακάτω τον μύθο που ενέπνευσε τη δοξασία).

Τρέφονται με υδρόβια φυτά και ασπόνδυλα τσαλαβουτώντας επιφανειακά στο νερό και όχι μεκατάδυση. Παράγουν μια ποικιλία φωνών. Είναι κοινωνικοί, εκτός από την περίοδο της αναπαραγωγής , όπου κάθε ζευγάρι (ζευγαρώνουν με έναν σύντροφο ισόβια) απομονώνεται στην εδαφική του περιοχή την οποία υπερασπίζεται σθεναρά εναντίον των καταπατητών.

Μεταναστεύουν πετώντας σε διαγώνιους ή V-σχηματισμούς σε μεγάλα ύψη και με υψηλές σχετικά ταχύτητες. Κανένα άλλο υδρόβιο πτηνό δεν κινείται τόσο γρήγορα στο νερό ή στον αέρα. Πετώντας μπορεί να φτάσει σε ταχύτητα 90 χλμ την ώρα!  Ενηλικιώνονται κατά το 3ο ή 4ο έτος και ζουν πιθανόν 20-25 χρόνια σε φυσική κατάσταση και περίπου τα διπλάσια σε κατάσταση αιχμαλωσίας. Που όπως δε θα βαρεθώ ποτέ να γράφω δεν είναι ακριβώς "ζωη".

Οπως έγραψα παραπάνω οι κύκνοι ζευγαρώνουν με έναν σύντροφο ισόβια. Η ερωτική συμπεριφορά τους περιλαμβάνει αμοιβαίο βύθισμα του ράμφους ή στάσεις με τα κεφάλια τους ενωμένα. Η κλασική εικόνα με τα κεφάλια των κύκνων ενωμένα και τους λαιμούς σε σχήμα "καρδιας" είναι χαρακτηριστικό της ερωτικής τους συμπεριφοράς ή απλα και της τρυφερότητας προς το συντροφο τους. 

Το θηλυκό επωάζει κατά μέσον όρο 6 αβγά, ανοιχτόχρωμα και χωρίς κηλίδες, ενώ το αρσενικό είναι άγρυπνος φύλακας, ενώ σε μερικά είδη το αρσενικό συμμετέχει και στην επώαση. Σε περίπτωση επίθεσης, αφού απωθήσουν τον εχθρό, οι κύκνοι παράγουν μια θριαμβευτική κραυγή, όπως και οι χήνες. Και αν απειλήσετε τα αυγά ή τα μικρά τους θα επιτεθούν σίγουρα,αδιαφορώντας για τις συνέπειες. 

Σε περίπτωση απώλειας του συντροφου το πουλι θρηνεί. Το 2020 στη Γερμανία ένας κύκνος, που
πενθούσε την απώλεια του άλλου του μισού πάνω στις ράγες των γερμανικών σιδηροδρόμων, διέκοψε την κυκλοφορία είκοσι και πλέον τρένων για σχεδόν μια ώρα μέχρι να απομακρυνθεί από τις γραμμές. Η απώλεια του συντρόφου σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να επιφέρει και τον θάνατο. Σε περιπτωση ύπαρξης νεοσσών ο εναπομείνας γονιός φροντίζει τα παιδιά εως οτου ενηλικιωθούν.

Δεν είναι λοιπόν παράξενο που ο κύκνος στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιερό ζώο της θεάς Αφροδίτης,κυρίως, και του θεού Απόλλωνα. Ο Διας αποπλάνησε τη Ληδα παίρνοντας τη μορφή κύκνου,με τη βοήθεια της Αφροδίτης που τον βοήθησε να πάρει τη μορφή του ιερού της πουλιού. Είναι παρων στην μυθολογία των αρχαίων μας προγόνων και όχι μόνο. 

Στη ελληνική μυθολογία διάφοροι ήρωες σώζονται με το όνομα Κύκνος.Ας μιλήσουμε για 2 απ' αυτους.

Πιο γνωστός είναι ο Κύκνος βασιλιάς της Λιγυρίας, φίλος του Φαέθοντα, γιου του Ήλιου, προικισμένος από τον Απόλλωνα με μελωδική φωνή. Όταν ο Δίας κεραυνοβόλησε αναγκαστικά τον Φαέθοντα, για να αποφευχθεί μια καθολική πυρπόληση, καθώς ο νέος είχε χάσει τον έλεγχο του άρματος του πατέρα του Ήλιου, ο Κύκνος θρήνησε τόσο που ο Δίας τον μεταμόρφωσε σε κύκνο, στο πουλί εκείνο που τραγουδά μελωδικά την ώρα που πεθαίνει (κύκνειο άσμα-βουβόκυκνος όπως γράψαμε και στην αρχή του άρθρου). Ετσι είχε προκύψει και ο μύθος πως ο κύκνος προαισθάνεται τον θάνατο και τραγουδα πριν πεθάνει.

Διάσημος επίσης Κύκνος της μυθολογίας μας ήταν ο γιος του θεού Άρη και της Πελοπείας ή της Πυρήνης. Αυτός ο Κύκνος αποπειράθηκε να σκοτώσει τον Ηρακλή. Ο Κύκνος ήταν σύζυγος της κόρης του Κύηκα κι έκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί, επειδή ήθελε να χτίσει με τα κρανία ναό στον Απόλλωνα. Ο Ηρακλής μονομάχησε μαζί του και τον σκότωσε, ενώ πλήγωσε μάλιστα τον ίδιο τον Άρη, που έτρεξε να βοηθήσει τον γιο του. Κατ’ άλλη εκδοχή ο Ηρακλής μονομάχησε με τον Κύκνο στη Μακεδονία, κοντά στον ποταμό Εχέδωρο. Τη στιγμή που ο Άρης μπήκε ανάμεσα στους αντιπάλους, έπεσε ένας κεραυνός ανάμεσά τους και σταμάτησε η μάχη.

Από έναν γερμανικό μύθο προέρχεται η περιφημη "Λίμνη των Κύκνων" ενα απο τα πιο διάσημα μπαλετα όλων των εποχών.Στο κλασσικό πλέον παραμύθι που παίζεται σε τέσσερις πράξεις, η πριγκίπισσα Οντέτ και οι φίλες της περνούν τη ζωή τους παγιδευμένες στη μορφή του κύκνου από τότε που τις μάγεψε ο κακός μάγος Ρόθμπαρτ. Μόνο ο έρωτας μπορεί να λύσει τα μάγια - και πράγματι έρχεται με την όψη του ωραίου πρίγκιπα Ζίγκφριντ, που ορκίζεται να σώσει την Οντέτ. Ο Ρόθμπαρτ αποπειράται να τον ξεγελάσει και να τον παντρέψει με την κόρη του Οντίλ, το μαύρο κύκνο, που μοιάζει εκπληκτικά με την Οντέτ. Ο Ζίγκφριντ σύντομα γλιτώνει από την παγίδα του μάγου, παίρνει στην αγκαλιά του την αγαπημένη του και πετούν μαζί για τον ουρανό. Καθώς όμως δεν υπάρχει συγκεκριμένο κείμενο, υπάρχει και ένα δεύτερο τέλος, που θέλει τους δύο ερωτευμένους να πεθαίνουν.

Πλήθος θρύλων από όλο τον κόσμο μας διηγούνται ιστορίες γυναικών-ξωτικών οι οποίες έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνονται κατά βούληση σε κύκνους. 

Συνήθως πέφτουν θύματα εξαπάτησης από άνδρες-κυνηγούς που τις ερωτεύτηκαν για την ακαταμάχητη ομορφιά και χάρη τους και τους έκλεψαν τα φτερά ώστε να μην μπορούν να πετάξουν μακρυά. 

Όμως στις περισσότερες περιπτώσεις η εξαπατημένη σύζυγος βρίσκει και πάλι τα φτερά της, τα φοράει και δραπετεύει για το ονειρικό μέρος που ζούσε παλιότερα, αναγκάζοντας τον σύζυγο να την αναζητήσει περνώντας από απίστευτες δοκιμασίες. Κάτι παρόμοιο έχουμε εμείς εδώ σαν λαϊκή δοξασία για τις νεράιδες. 

Το παραμύθι του Δανού συγγραφέα Hans Christian Andersen, Το ασχημόπαπο, προσεγγίζει διαφορετικά τη μεταμόρφωση του κύκνου. Μας θυμίζει ότι υπάρχει κάτι ξεχωριστό στον κάθε έναν από εμάς που χρειάζεται χρόνο για να ωριμάσει, να εκδηλωθεί και να αναγνωριστεί. Δίνει ελπίδα και αισιοδοξία. Ήταν ιδιαίτερα σημαντικό ζώο και σε άλλους αρχαίους, αλλά ακόμα και νεώτερους πολιτισμούς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο σήμερα είναι ζώο της βασιλικής οικογένειας και είναι παράνομη η θανάτωσή του. 

Υπάρχει έως και φοβία για τους κύκνους, Cygnophobia ή kiknophobia. Κύκνος (Λατινικά: Cygnus, συντομογραφία: Cyg) ονομάζεται επίσης ένας αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κύκνος βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και συνορεύει με έξι αστερισμούς, τους: Κηφέα, Δράκοντα, Λύρα, Αλώπεκα, Πήγασο και Σαύρα.

Ο κύκνος σαν σύμβολο αντιπροσωπεύει τη χάρη, την ποίηση, τη δημιουργικότητα, την υπομονή και την πίστη. Συμβολίζει επίσης τον ήλιο, το φως και την αγνότητα. Είναι η προσωποποίηση της αρμονίας και της εσωτερικής γαλήνης, γι’ αυτό και ο μαύρος κύκνος (πλάσμα που κάποτε θεωρούνταν μυθικό μιας και σπανίως εμφανιζόταν, μέχρι τις μέρες μας που πλέον έχει αποδειχτεί η ύπαρξή του) συμβόλιζε το ακριβώς αντίθετο, την ταραχή, τη δυσαρμονία, ακόμα και την καταστροφή.