Τον έχετε "χαζέψει" αρκετοί στις αυλές και τους κήπους σας. Λοιπόν ας μιλήσουμε για το Αγριοκοκκοράκι.Τον Εποπά ή Κατσουλοπετείναρο ή Κουκλοπετεινό ή Κουτσαλεχτοράκι ή Μουμουζέλα ή Ξυλοκόκκορα ή Παρδαλέκτορας, ώπα έχει πολλά σαν καταζητούμενος. Τον Τσαλαπετεινό λεμε, τον κόκκορα των θάμνων. Ο τσαλαπετεινός είναι από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες της ελληνικής και, όχι μόνον, ορνιθοπανίδας, με τα χαρακτηριστικά χρώματα και το λοφίο του, που όταν το ανορθώνει, ξεχωρίζει από μακρινή απόσταση. Σε γενικές γραμμές, πρόκειται για μεσαίου μεγέθους πτηνό πού, όπως όλα τα Κορακιόμορφα, έχει ιδιαίτερο ράμφος και χαρακτηριστικά χρώματα. Είναι κορακιόμορφο πτηνό της οικογενείας των Εποπιδών. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Upupa epops και περιλαμβάνει 8 υποείδη. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την Ευρώπη, απαντάται το υποείδος Upupa epops epops.
Αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον έχει το πως πήρε το "επιστημονικό" του όνομα. Τόσο η λατινική επιστημονική ονομασία του γένους Upupa, όσο και η αντίστοιχη ελληνική Έποψ, θεωρούνται παράγωγα ονοματοποιίας. Συγκεκριμένα πρόκειται για την κραυγή του πουλιού , έτσι όπως αποδόθηκε λεκτικά και μαρτυρήθηκε από τους αρχαίους κωμικούς: "εποποί, ποποπό". Πράγματι, η απόδοση αυτή και άλλες, ηχητικά παρόμοιες, βρίσκονται στα κείμενα θεατρικών έργων με κυριότερο τους Όρνιθες του Αριστοφάνη. Η λαϊκη ελληνική του ονομασία,με την οποία τον ξέρουμε όλοι, έχει επίσης ενδιαφέρον καθώς είναι αποτέλεσμα δανείου απο τούρκικη και ελληνική γλώσσα. "Τσαλαπετεινός" σημαίνει κόκκορας των θάμνων. Προέρχεται απ' την τούρκικη λέξη τσαλί (çali) που σημαίνει θάμνος, φρύγανο και την ελληνική πετεινός. Η αλήθεια είναι πως "του παει".
Ο τσαλαπετεινός είναι σε άλλα τμήματα της επικρατείας του καθιστικό και σε κάποια άλλα, πλήρως μεταναστευτικό είδος, ενώ δύο υποείδη του θεωρούνται ενδημικά. Το ευρωπαϊκό υποείδος, μεταναστεύει σχεδόν καθολικά στη ζώνη σαβάνας νότια της Σαχάρας. Οι τσαλαπετεινοί ταξιδεύουν κυρίως μοναχικά και κατά τις βραδινές ώρες. Τα πρώτα πτηνά καταφθάνουν στις ευρωπαϊκές περιοχές αναπαραγωγής τους από τα μέσα Μαρτίου μέχρι το τελευταίο τρίτο του Απριλίου.
Στην Ελλάδα, ο τσαλαπετεινός έρχεται μετά την άνοιξη (Μάρτιος) για να αναπαραχθεί. Μαζί με τα χελιδόνια, συνδέεται με τον ερχομό της άνοιξης. Απαντάται σε όλη την επικράτεια , μέχρι τον Σεπτέμβριο, περίπου αλλά και ως διαβατικό πτηνό κατά τις μεταναστεύσεις. Αναφέρεται και ως διαβατικό πτηνό από την Κρήτη.
Ο τσαλαπετεινός έχει δύο βασικές απαιτήσεις από τα ενδιαιτήματά του: γυμνά ή με αραιή βλάστηση εδάφη για την αναζήτηση της τροφής του και κάθετες επιφάνειες με σχισμές ή κοιλότητες, όπως δένδρα, βράχια, ή ακόμη και τοίχους, για να φωλιάζει. Οι απαιτήσεις αυτές μπορούν να παρέχονται σε ευρύ φάσμα οικοσυστημάτων, γι’ αυτό και ο τσαλαπετεινός βρίσκεται σε ποικίλα ενδιαιτήματα όπως ερεικώνες, δασικές στέπες, σαβάνες και λιβάδια, καθώς και δασικά ξέφωτα. Οι πληθυσμοί της Μαδαγασκάρης κάνουν χρήση πιο πυκνών, πρωτογενών δασών. Κι εδώ έρχεται το πρόβλημα, καθώς η σταδιακή μετατροπή των φυσικών οικοτόπων από τον άνθρωπο για διάφορους σκοπούς, έχει αρχίσει να δημιουργεί πρόβλημα. Η διατροφή του τσαλαπετεινού αποτελείται κυρίως από έντομα, αν και μπορεί, επίσης, να συμπεριλαμβάνει σκουλήκια, σαλιγκάρια, αράχνες, μικρά ερπετά, βατράχους και φυτικό υλικό, όπως σπέρματα και σωροκάρπια. Σπάνια επιτίθεται σε μικρούς νεοσσούς άλλων πουλιών. Γενικά, πάντως, κατατάσσεται στα εντομοφάγα είδη.
Πρόκειται για καχύποπτο αλλά όχι δειλό σίγουρα όμως επιφυλακτικό με τους ανθρώπους πτηνό που, παρά το χαρακτηριστικό παρουσιαστικό του, δεν παρατηρείται πολύ εύκολα στο φυσικό του περιβάλλον. Οι τσαλαπετεινοί, για καιρό, πιστευόταν ότι υιοθετούσαν αμυντική στάση, απλώνοντας τις πτέρυγές τους και την ουρά χαμηλά πάνω από το έδαφος και στρέφοντας το κεφάλι προς τα επάνω. Ωστόσο, αργότερα δείχτηκε ότι απλώς συνηθίζουν να κάνουν «ηλιοθεραπεία», όπως συχνά καθαρίζουν με το ράμφος το πτέρωμά τους (preening). Μπορούν επίσης να απολαμβάνουν αμμόλουτρα όπως κάνουν τα σπουργίτια και άλλα είδη πτηνών.Ο τσαλαπετεινός περνάει τον περισσότερο από τον χρόνο του στο έδαφος, ενώ ανασηκώνει και κατεβάζει το λοφίο του συχνά. Είναι καλός και γρήγορος δρομέας και χρησιμοποιεί συχνα "προσποιήσεις" στρίβοντας προς διαφορετικές κατευθύνσεις.
Στην Ευρώπη, ο τσαλαπετεινός ήταν στη δεκαετία του 50 κοινό πουλί αναπαραγωγής σε ορισμένες περιοχές. Διάφοροι παράγοντες (επιρροή των ρευμάτων του Ατλαντικού στο κλίμα, καταστροφή των οικοτόπων και αύξηση της χρήσης φυτοφαρμάκων,απαλλοτρίωση οικοτόπων για γεωργικους και πολεοδομικους σκοπους) προκάλεσαν επικίνδυνη μείωση του πληθυσμού τους.
Στο παρελθόν, πολλές τακτικά κατεχόμενες περιοχές αναπαραγωγής στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Ν. Σκανδιναβία, το Βέλγιο και τις Κάτω Χώρες, εγκαταλείφθηκαν. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του πληθυσμού στην Α. Ελλάδα και την Τουρκία, από την λαθροθηρία. Σήμερα στις Κάτω Χώρες, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο, ο τσαλαπετεινός θεωρείται εξαφανισμένο πτηνό, ενώ στη Γερμανία, την Ελβετία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Αυστρία εμφανίζεται στις «Κόκκινες Λίστες» και, μάλιστα, στα υψηλότερα επίπεδα κινδύνου. Κατά τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται απαράδεκτη πίεση στο είδος από την λαθροθηρία, ιδιαίτερα στη ΝΑ. Ευρώπη. Δεδομένου ότι το κρέας του δεν τρώγεται, αποκλειστικός σκοπός των λαθροκυνηγών είναι η ταρίχευση, κάτι που συμβαίνει και με τα υπόλοιπα Κορακιόμορφα. Όμως το είδος, σε παγκόσμιο επίπεδο, αξιολογείται ως Ελαχίστης Ανησυχίας (LC) από την IUCN και δεν διέπεται από κάποιο ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο της Σύμβασης για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (CITES).
Χάρη στην ξεχωριστή του εμφάνιση είχε επίδραση στα έθιμα των λαών, στο μεγαλύτερο τμήμα της γεωγραφικής κατανομής του. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το θεωρούσαν ιερό πτηνό των θεών και το απεικόνιζαν σε τάφους,ναούς,νεκρικές στήλες, ακόμα και σε τοίχους σπιτιών. Επίσης θεωρούσαν τον τσαλαπετεινό ως συμβολο ευγνωμοσύνης γιατί λεγόταν πως ανταποδίδει την πρώιμη καλοσύνη των γονιών του στα γηρατειά τους, προστατεύοντας τους και φέρνοντάς τους φαγητό. Το ίδιο "συνέχισαν" οι Μινωϊτες στην Κρήτη. Έχει όπως είπαμε ξεχωριστή θέση στην κωμωδία του Αριστοφάνη "Ορνιθες".
Ο πλέον γνωστός μύθος για τον Τσαλαπετεινό αναφέρεται στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου, όπου ο βασιλιάς της Θράκης Τηρέας βιάζει την Φιλομήλα, την αδελφή της συζύγου του Πρόκνης και κόβει την γλώσσα της. Για εκδίκηση, η Πρόκνη σκοτώνει τον γιο τους, Ίτυ και τον σερβίρει ως φαγητό στον πατέρα του. Όταν ο Τηρέας βλέπει το κεφάλι του αγοριού, πιάνει ένα σπαθί, αλλά όπως ο ίδιος προσπαθεί να σκοτώσει τις δύο γυναίκες, αυτές μεταμορφώνονται σε πουλιά- η Πρόκνη σε χελιδόνι και η Φιλομήλα σε αηδόνι. Ο ίδιος ο Τηρέας μεταμορφώνεται σε τσαλαπετεινό.
Στην Αγία Γραφή, (Λευιτικό 11:1319), οι τσαλαπετεινοί κατατάσσονται μεταξύ των ζώων που είναι "ακάθαρτα" και δεν πρέπει να καταναλώνονται. Επίσης, αναφέρονται στο Δευτερονόμιο ως μη εδώδιμοι (kosher). Αναφέρονται και στο Κοράνι, ενώ η παράδοση του Ισλάμ πιστεύει ότι ένας τσαλαπετεινός έσωσε τον Μωϋσή και τα τέκνα του Ισραήλ από τον γίγαντα Ογκ (Og), όταν πέρασαν την Ερυθρά Θάλασσα.Eίχαν θεωρηθεί ως σύμβολο της αρετής στην Περσία. Ένας τσαλαπετεινός ήταν ο ηγέτης των πτηνών στο περσικό βιβλίο ποιημάτων «Η Διάσκεψη των Πουλιών». Αντίθετα, ήταν κλέφτες στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, και προάγγελοι του πολέμου στη Σκανδιναβία. Στην εσθονική παράδοση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τον θάνατο και τον Κάτω Κόσμο, ενώ η φωνή τους πιστεύεται ότι είναι οιωνός θανάτου για πολλούς ανθρώπους ή ζώα.
Στη Σουηβία ορισμένα μέρη του τσαλαπετεινού έχουν μαγικές δυνάμεις. Αυτά τα μέρη είναι η καρδιά, το αίμα, το μάτι, το κεφάλι, η γλώσσα, και τα φτερά. Μαγικές δυνάμεις διεκδικούνται επίσης για τα αυγά του τσαλαπετεινού και για τη μυθική πέτρα, το lapis quirinus που βρίσκεται στη φωλιά του πτηνού κατα τους θρύλους. Τα μάτια του τσαλαπετεινού είναι αντίδοτο ενάντια σε κάθε είδους μαγεία, αν αναμιχθούν με καποια άλλα συστατικά σύμφωνα με τις μαγικές προλήψεις του μεσαίωνα.
Και στην Αυστρία το πουλί πιστευόταν ότι έχει μαγική δύναμη. Ο άντρας που κουβαλά φτερά ή και τα μάτια του στην τσέπη του, είναι αγαπητός σε όλους και είναι πάντα επιτυχημένος ενώ το κεφάλι του προστατεύει τον κομιστή από τη μαγεία. Μπορείτε να αντιληφθείτε τι "σφαγή" γινόταν.
Για τους Γάλλους το τραγούδι του πριν ανθίσουν τα αμπέλια θεωρούνταν ως πρόβλεψη άφθονο και καλού κρασιού. Πιστεύεται επίσης ότι προμηνύει βροχή από το βραχνή κραυγή του. Οι Άραβες το αποκαλούν γιατρό, πιστεύοντας ότι έχει θαυμάσιες φαρμακευτικές ιδιότητες, καθώς το κεφάλι του ήταν απαραίτητο συστατικό σε όλα τα παρασκευάσματα και στην πρακτική της μαγείας. Ο τσαλαπετεινός θεωρείται επίσης υδατοβραχίονας. Μπορεί να δει μέσα από τη γη και να υποδείξει κρυμμένες πηγές, μια αρετή που το έκανε αγαπητό στον Σολομώντα και, φυσικά, μια αρετή που εκτιμάται από όσους κατοικούν στην έρημο.
Σε ένα θρύλο με το βασιλιά Σολομώντα μάλιστα ιστορείται πως ο τσαλαπετεινός "κέρδισε" το λοφίο του. Αναφέρεται λοιπόν ότι ο Σολομών κάποτε ταξίδευε στην έρημο και λιποθύμησε από τη ζέστη, όταν ένα μεγάλο κοπάδι τσαλαπετεινών ήλθε σε βοήθεια και πετώντας ανάμεσα στον ήλιο και τον μονάρχη σχημάτισε ένα αδιαπέραστο σύννεφο με τα φτερά και το σώμα τους. Ευγνώμων για την σωτηρία του ο Σολομών ρώτησε τα πουλιά ποια ανταμοιβή θα επέλεγαν σε αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους.Οι τσαλαπετεινοί απάντησαν ότι θα ήθελαν κάθε πουλί να στολιστεί με ένα χρυσό στέμμα. Παρά τη συμβουλή του Σολομώντα πως θα τους έφερνε προβλήματα επέμειναν στο αίτημά τους και έλαβαν ανάλογα τα στέμματά τους.
Σύντομα όμως έγιναν στοχος για τους κυνηγούς που ήθελαν το χρυσό τους στέμμα. Κουρασμένοι από τον διωγμό που έστειλαν απεσταλμένους στον Σολομώντα, γεμάτοι μετάνοια που απέρριψαν τη συμβουλή του και παρακαλώντας τον να ακυρώσει το δώρο του. Ο Σολομών δέχθηκε το αίτημά τους και αφαίρεσε το χρυσό στέμμα από τα κεφάλια τους. αλλά, επειδή δεν ήθελε τα πουλιά να μείνουν χωρίς σημάδι με το οποίο θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν από τα υπόλοιπα,το αντικατέστησε με ένα στεφάνι από φτερά.
Ο τσαλαπετεινός επιλέχθηκε ως το εθνικό πτηνό του Ισραήλ, τον Μάιο του 2008, σε συνδυασμό με την 60η επέτειο της ίδρυσης του κράτους, μετά από εθνική δημοσκόπηση σε 155.000 πολίτες. Είναι το επίσημο πτηνό της επαρχίας Πουντζάμπ της Ινδίας, ενώ εμφανίζεται στον λογότυπο του Πανεπιστημίου του Γιοχάνεσμπουργκ και είναι η επίσημη αθλητική μασκότ του Πανεπιστημίου. Επίσης, αποτελεί τον πρωταγωνιστή πολλών τραγουδιών και η μορφή του απεικονίζεται σε γραμματόσημα διαφόρων κρατών.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου